Những thông tin xoay quanh vũ trụ ảo (Metaverse) đang dần tạo nên một cơn sốt. Đây có thể xem là cơ hội duy nhất để đưa những chương trình học trực tuyến vào thẳng một vũ trụ “always on” (hiện diện liên tục) đầy những cơ hội học tập và trải nghiệm mới mẻ.

Công nghệ giáo dục đã có bước tiến lớn kể từ khời kỳ máy tính và Internet bùng nổ, mở đường cho việc học trực tuyến (eLearning) xuất hiện vào những năm cuối thập niên 90. Làn sóng thứ hai của điện toán di động và mạng xã hội cho ra đời cách học microlearning - học qua những tài liệu ngắn hơn dưới dạng video có thể truy cập bất cứ lúc nào. Những chuyên gia cho rằng kỷ nguyên thứ ba của máy tính đang đến. Những trang thông tin 2 chiều trên màn hình vi tính và điện thoại sẽ được thay thế bởi vũ trụ ảo của thế giới 3 chiều, nơi chúng ta sẽ tương tác qua những hình đại diện sống động như thật. Vũ trụ ảo là hoá thân của mạng Internet, nơi mà chúng ta sẽ không thấy cô đơn. Không giống như những buổi họp Zoom được lên lịch trước và sẽ kết thúc khi hết giờ, vũ trụ ảo sẽ luôn luôn hiện diện ở đó và cho phép chúng ta tương tác xã hội với người khác. Cuộc chuyển dịch này có một ý nghĩa sâu sắc đối với việc xây dựng kỹ năng và học tập.

Cách dạy và học mới

Phiên bản mới nhất của những thiết bị thực tế ảo (Virtual Reality - VR) là cánh cổng dẫn đến vũ trụ ảo. Những màn hình gắn trên đầu (Head-mounted Display - HMD) của bộ thiết bị thực tế ảo có thể bao trùm các giác quan và mang đến một trải nghiệm nhập vai không thể so sánh được. Người dùng có thể tự do di chuyển qua các cảnh vật 3 chiều và tương tác với thế giới xung quanh họ bằng tay, giống như ngoài đời thực. Công nghệ thực tế ảo đã đủ phát triển và có thể thoát khỏi “chu kỳ bong bóng” của Gartner và chi phí hiện giờ khá phải chăng chăng (dưới 300 đô-la) để có thể tiếp cận dễ dàng trên toàn thế giới. Thậm chí kết nối internet là không bắt buộc đối với những trường hợp dùng chế độ 1 người dùng.

Thực tế ảo liên kết với hệ thần kinh vận động của não và thiết lập trí nhớ cơ bắp. Cũng giống như cách các chương trình lái máy bay mô phỏng giúp các phi công luyện tập cách hạ cánh khẩn cấp, thực tế ảo có thể dạy được rất nhiều thứ, từ kỹ năng trồng trọt đến cứu hỏa. Thế mạnh đặc biệt của vũ trụ ảo là huấn luyện không gian, ví dụ như sử dụng tay và cơ thể cho những nhiệm vụ nguy hiểm, tốn kém, bất tiện hay chỉ đơn thuần là không thể thực hiện được ngoài đời thực. Những ví dụ khác bao gồm mô phỏng những tình huống thường ngày hoặc bất thường, khẩn cấp, các tình huống căng thẳng trong công việc hay có quy trình nghiêm ngặt và những tình huống có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng - tất cả đều diễn ra trong một môi trường an toàn và được giám sát, có thể lặp đi lặp lại cho đến khi tất cả đã trở thành kỹ năng.

6 ảnh hưởng tích cực mà Vũ trụ ảo có thể mang đến cho việc học và rèn luyện kỹ năng

1. Học và kết nối bằng cách nhập vai trong một môi trường ảo 

Trước và trong thời kỳ COVID-19, việc học tập đã dần chuyển từ những phòng học truyền thống đến những phòng học ảo mang tính tổng hợp hơn. Vũ trụ ảo có thể mang đến trải nghiệm nhập vai vào môi trường học đường, nơi mà những người học chỉ cần mang thiết bị thực tế ảo lên là đã có thể vào trường học hay đại học trực tuyến để học, khám phá và giao lưu. Trong không gian kỹ thuật số này, người học có thể tham dự các lớp học khác nhau, ghé thư viện và các nhóm thảo luận, gặp  huấn luyện viên và cố vấn cũng như đi chơi với bạn bè. 

Những trải nghiệm trực tuyến này có thể dân chủ hóa giáo dục bằng cách làm mọi người ở những vùng khác nhau và có khả năng kinh tế khác nhau cùng học tập trong khoảng thời gian ngắn hơn, hiệu quả hơn, linh hoạt hơn. Ví dụ, trường học ảo Kenya-KAIST, cách thủ đô Nairobi 60 km được lên kế hoạch để vào tháng 9 năm 2023, trường cho phép tiếp cận trên khắp thế giới, giúp những học sinh có thể cùng nhau học tập những kiến thức mới mẻ nhất mà không cần phải rời khỏi quốc gia của mình.

2. Nâng cao kỹ năng thực tế trong môi trường ảo và kết hợp 

Vũ trụ ảo mang đến những cơ hội trải nghiệm các tình huống thực tế, có áp lực cao, cho người dùng cơ hội trải nghiệm và rèn luyện những kỹ năng khác nhau, nơi họ có thể phạm sai lầm mà không gây hậu quả. Khi được thiết kế tốt, nó có thể kết hợp thực tế ảo với khoa học dữ liệu và thiết kế không gian để nâng cấp trải nghiệm, sự tự tin của người học và nâng cao tính ứng dụng cho người học. Một vài ví dụ của việc huấn luyện trong môi trường thực tế ảo bao gồm:

• Học qua trải nghiệm

Giải pháp Novatis huấn luyện những kỹ năng cứu sinh trong phòng thí nghiệm qua các mô phỏng thực tế ảo đáng tin cậy với nhiều người tham gia. Sinh viên sẽ bước vào một phòng thí nghiệm ảo để tương tác với giảng viên và tập luyện các thao tác như gắp ống nghiệm, tháo nắp túi và dán nhãn túi mà không giới hạn lượt luyện tập.

• Trải nghiệm chủ quan

Vũ trụ ảo cung cấp trải nghiệm liên tục và góp ý tuần hoàn, đây là nơi mà những người học có thể tập luyện các tình huống khác nhau trong cùng một nội dung học để rèn giũa kỹ năng. Trò chơi Thành phố Spark của Walmart sẽ thay đổi với mỗi lượt chơi lại. Nếu có khách hàng trong bán kính 10 feet (~3 mét), người chơi buộc phải hỏi xem họ có thể giúp gì, nhưng họ không thể làm thế trước khi nhắc nhở về những quy tắc an toàn sức khỏe và cảnh báo nguy hiểm khác.

• State-dependent learning (tạm dịch học theo tái hiện trạng thái)

Giải pháp Providence Health sẽ giúp giải quyết vấn đề hạn chế của môi trường học trực tuyến. Hình ảnh 3D của diễn giả sẽ xuất hiện qua ống kính điện thoại hoặc máy tính bảng của bạn thành một hình chiếu trong căn phòng trước mặt bạn, để việc học và tiếp nhận được diễn ra trong cùng điều kiện.

3. Trải nghiệm nhiều thế giới khác nhau qua hình ảnh và những câu chuyện

Hình ảnh và cốt truyện là hai đặc trưng của việc học qua thực tế ảo, và nó đã trở thành một thứ cần thiết sau những giờ học Zoom chán ngắt suốt thời gian COVID 19 vừa qua. Qua công nghệ thực tế ảo, những người học có thể bước vào một thế giới hoàn toàn khác, hoặc đóng thử vai của một người nào khác. Ví dụ, giải pháp chăm sóc sức khỏe DaVita đã khơi dậy lòng trắc ẩn với các bệnh nhân qua một câu chuyện tương tác đa giác quan dưới góc nhìn thứ nhất.

Việc hòa vào những thế giới thực tế ảo tạo điều kiện để tiếp cận với các hình ảnh từ những cảnh tượng thực tế, kể cả những thách thức phức tạp. Tỷ như việc một người học có thể sử dụng thiết bị thực tế ảo để nghiên cứu sự thay đổi của một con đường ở khu vực Nam Á, hay khám phá cuộc sống trong một đô thị xanh - thông minh. Qua những video 360 độ, những tour ảo và các hình ảnh chỉ gói gọn trong con chip, người học có thể “hòa vào” những thách thức mang tính toàn cầu như biến đổi khí hậu, giáo dục, giới tính, phát triển đô thị, thương mại quốc tế và sức khỏe cộng đồng.

4. Xây dựng khả năng cá nhân cần có trong một cộng đồng hoặc trong tình huống khó khăn

Việc huấn luyện những kĩ năng mềm cho nhân viên, ví dụ như kỹ năng giao tiếp, lãnh đạo, lắng nghe và thấu cảm là một việc khó để đạt được hay đánh giá. Vũ trụ ảo tạo điều kiện cho việc này bằng cách đưa người học vào một vụ tranh chấp ngoài đời thật và cho họ cơ hội để luyện tập những kỹ năng mềm trong một môi trường an toàn, ví dụ như khi phải có những cuộc đối thoại nhạy cảm hoặc khó khăn với sếp hoặc khách hàng.

Đối với các nhân viên của Verizon, những buổi luyện tập tình huống bị cướp có thể khiến họ cảm thấy nguy hiểm và căng thẳng quá sức. Bằng cách sử dụng hệ thống thực tế ảo, Verizon đã giúp hơn 22.000 nhân viên trên khắp 1.600 cửa hàng có thể luyện tập trước tình huống phức tạp này; báo cáo của công ty cho thấy 97% những người được huấn luyện cho biết họ cảm thấy đã sẵn sàng hơn khi lâm vào tình cảnh nguy hiểm đó.

5. Cải thiện tính ứng dụng cho những người khuyết tật

Vũ trụ ảo mang đến những hứa hẹn sẽ cải thiện khả năng tiếp cận với giáo dục và xã hội cho những người khuyết tật. Ví dụ, một môi trường nhập vai cho phép những người trẻ có nhu cầu đặc biệt, tự kỷ hay có những vấn đề trong giao tiếp xã hội có thể cải thiện khả năng tương tác và làm việc của họ, tỷ như việc đi đến trung tâm thương mại hay cửa hàng tạp hóa, sắp xếp hàng lên kệ ở cửa hàng hay chất đồ lên xe tải. Qua những ứng dụng thực tế ảo, họ có thể tập luyện các kỹ năng và tương tác với người khác trong một môi trường an toàn mà không cảm thấy lo âu hay căng thẳng quá mức. 

Công nghệ thực tế ảo cũng có thể hỗ trợ những người có vấn đề về di chuyển hoặc lo âu để cải thiện cuộc sống của họ. Ví dụ tổ chức từ thiện Starlight sử dụng công nghệ thực tế ảo để trao cơ hội cho những bệnh nhi có thể “thoát khỏi” những bức tường bệnh viện và được đưa đến một thế giới khác. Qua cặp kính thực tế ảo, bọn họ có thể chơi bóng đá, đi chơi với bạn bè, hay thăm thú những cảnh đẹp xa xôi.

6. Nâng cấp khả năng thu thập dữ liệu qua biểu hiện học tập

Sử dụng vũ trụ ảo để tạo ra những trải nghiệm học tập - nhập vai cho phép các tổ chức thu thập những dữ liệu gốc một cách tức thời, từ đó có được những hiểu biết sâu sắc về hành vi của người học, để theo dõi tiến độ, nhận diện các lỗ hổng và liên tục cải thiện trải nghiệm học tập. Những dữ liệu hữu dụng về hành vi của người học bao gồm cách sử dụng, thực hiện, sự chú ý và tương tác, cảm nhận và dự đoán thống kê. Các giáo viên cũng có thể đóng vai trò chủ động hơn trong việc thu thập dữ liệu và phân tích độ hiệu quả của môi trường trong những tiết học. Ví dụ, trong những giả lập y dược của Pfizer, Novartis và Bristol Myers, cử động tay của người tham gia sẽ được ghi nhận lại. Nếu người dùng bắt chéo tay hoặc đặt tay sai góc trong tủ an toàn sinh học, chương trình giả lập sẽ báo cáo chỉnh sửa và tự khởi động lại ngay lập tức. Mọi hành động trực tuyến của người dùng được đánh giá và một bảng điều khiển dữ liệu từ xa có thể mang cung cấp thông tin chi tiết, hữu ích từ đó cải thiện trải nghiệm mô phỏng.

Vũ trụ ảo đồng nghĩa với “đời sống” khác trên mạng Internet. Những ứng dụng sơ khai của cách học mới này bao gồm các hoạt động học tập thực tế ảo, giả lập 3 chiều và những hoạt động mô phỏng trò chơi. Đây chỉ là khởi đầu - qua công nghệ này, vô số cơ hội đã xuất hiện để tái định hình và dân chủ hóa việc giáo dục theo cách thức hoàn toàn mới.

Diễm Quỳnh (theo Sheila Jagannathan, olc.worldbank.org)

Xem bài viết gốc tại đây