Tháng 3/2022, sàn thương mại điện tử Lazada với sự hợp tác của đối tác nghiên cứu thị trường Milieu Insight đã công bố kết quả khảo sát về hành vi tiêu dùng trên toàn Đông Nam Á . Kết quả cho thấy 73% người tiêu dùng Đông Nam Á đã xem mua sắm trực tuyến là một phần trong cuộc sống hàng ngày của họ, tăng hơn nhiều so với tỷ lệ 60% trong cuộc khảo sát vào 2 năm trước. Đặc biệt, tại Việt Nam, có đến 81% người được hỏi cho rằng mua sắm thương mại điện tử đã trở thành một thói quen.

Có thể nói, Sự phát triển mạnh mẽ của các nền tảng thương mại điện tử trên thế giới như Amazon, Ebay, Alibaba hay tại Việt Nam là các nền tảng Lazada, Tiki, Shopee, cùng với việc các doanh nghiệp đẩy mạnh bán hàng qua website, qua app, qua mạng xã hội đã cho thấy thương mại điện tử đang là xu hướng của thời đại toàn cầu hóa.

Do đó, nhu cầu nhân lực cho ngành thương mại điện tử cũng tăng cao. Hãy cùng Hướng nghiệp 4.0 tìm hiểu thêm về ngành học này nhé.

1. Ngành thương mại điện tử là gì

Thương mại điện tử hay E-Commerce (Electronic Commerce) là quá trình tiến hành một phần hay tất cả các hoạt động kinh doanh trên các hệ thống điện tử như Internet và các mạng máy tính. Thương mại điện tử dựa trên một số công nghệ như chuyển tiền điện tử, quản lý chuỗi cung ứng điện tử, tiếp thị Internet.

Có bốn loại mô hình thương mại điện tử chính:

• Doanh nghiệp với doanh nghiệp (B2B): Là mô hình mua bán sản phẩm dịch vụ giữa các doanh nghiệp với nhau, thường là giữa những công ty nhỏ và công ty lớn.
• Doanh nghiệp với người tiêu dùng (B2C): Các doanh nghiệp bán hàng hóa trực tiếp cho người tiêu dùng cá nhân 
• Người tiêu dùng với người tiêu dùng (C2C): Còn được gọi là thị trường trực tuyến, là nơi người tiêu dùng cá nhân trao đổi hàng hóa và dịch vụ thông qua các sàn giao dịch.
• Cá nhân với doanh nghiệp (C2B): là mô hình nơi các cá nhân, như người làm nghề tự do hoặc người có ảnh hưởng trong ngành bán hàng hóa hoặc dịch vụ của họ cho một doanh nghiệp. 

Ngành học Thương mại điện tử là ngành học đào tạo nhân lực có kiến thức về kinh tế và nền tảng về công nghệ thông tin, kiến thức chuyên sâu về việc mua bán sản phẩm hay dịch vụ trên Internet và các mạng máy tính.

Nói cách khác, thương mại điện tử là ngành học về ứng dụng khả năng quản lý kinh doanh trong môi trường thương mại điện tử theo 04 mô hình  B2B, B2C, C2C, C2B kể trên.

Xem thêm về ngành Quản trị kinh doanh

Ghi chú” Một số cơ sở đào tạo không chia chuyên ngành, một số chia thương mại điện tử thành chuyên ngành Kinh doanh thương mại điện tử và Marketing trực tuyến, chuyên ngành Marketing trực tuyến sẽ đi sâu vào Marketing trong 04 mô hình thương mại điện tử kể trên.

Sự khác biệt giữa chuyên ngành Marketing trực tuyến và Digital Marketing là Marketing trực tuyến dùng cả những hình thức Marketing truyền thống và các công cụ Digital Marketing nhưng áp dụng cho 4 mô hình kinh doanh thương mại điện tử kể trên, còn Digital Marketing thì chuyên về các công cụ trực tuyến sử dụng cho tất cả các mô hình kinh doanh khác nhau.

Xem thêm về ngành Digital Marketing

Sự khác nhau giữa ngành Kinh tế số và Ngành Thương mại điện tử  ngành Thương mại điện tử nhấn mạnh vào phương thức bán hàng (Marketing, Sàn giao dịch, Thanh toán…) còn ngành Kinh tế số chú trọng vào tư duy chiến lược, lập kế hoạch của một tổ chức trong nền kinh tế số. Nói cách khác ngành Thương mại điện tử sử dụng công nghệ để hỗ trợ các mô hình kinh doanh hiện có, còn Kinh tế số - Kinh doanh kỹ thuật số  tập trung vào cách công nghệ có thể tạo ra giá trị mới và khác biệt cho các tổ chức.

Xem thêm về ngành Kinh tế số/Kinh doanh kỹ thuật số 

2. Triển vọng của ngành Thương mại điện tử

Những ưu điểm làm ngành thương mại điện tử so với thương mại truyền thống 

• Sự thuận tiện: Thương mại điện tử là nền tảng của sự tiện lợi khi bạn muốn mua hoặc bán sản phẩm. Không giống như các cửa hàng thực, bạn có thể đăng nhập vào internet 24 giờ một ngày, có nghĩa là bạn có thể mua hàng trực tuyến bất cứ lúc nào.
• Đa dạng hơn: Thương mại điện tử cung cấp nhiều loại sản phẩm mang đến nhiều sự lựa chọn hơn so với nhiều cửa hàng bán lẻ truyền thống. 
• So sánh giá dễ dàng hơn: Nền tảng thương mại điện tử giúp người tiêu dùng so sánh giá hàng hóa và dịch vụ dễ dàng và nhanh chóng hơn.
• Tiết kiệm chi phí: Giúp người bán hàng tiết kiệm chi phí tiếp thị, mặt bằng, kho lưu trữ, chăm sóc khách hàng; giúp người tiêu dùng tiết kiệm chi phí đi lại. 

Đại dịch Covid 19 càng làm cho người tiêu dùng chuyển từ mua sắm trực tuyến sang mua sắm trên các ứng dụng thương mại điện tử. Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 với ứng dụng công nghệ thông tin ngày càng sâu rộng vào đời sống kinh tế đem đến sự đảm bảo về khả năng phát triển của thương mại điện tử trong tương lai

Một số thông tin về triển vọng ngành thương mại điện tử

Trên thế giới: 

Theo nhà cung cấp dữ liệu thị trường Statista, năm 2021, doanh số thương mại điện tử bán lẻ toàn cầu đạt khoảng 4,9 nghìn tỉ USD. Con số này được dự báo sẽ tăng 50% trong vòng 4 năm tới, đạt khoảng 7,4 nghìn tỉ USD vào năm 2025.

Báo cáo của Facebook cuối tháng 6/2021 cho thấy mua sắm qua thương mại điện tử sẽ trở thành xu hướng tiêu dùng mới thay vì chỉ là hình thức đối phó trong thời dịch. Facebook nhận định, chính Covid-19 là nguyên nhân dẫn đến việc người dùng trên toàn thế giới thay đổi cách thức, địa điểm và thời gian mua sắm.

Tương tự Facebook, nhiều chuyên gia giới thương mại điện tử đưa ra dự đoán trong tương lai, thương mại điện tử sẽ dần chiếm ưu thế so với phương thức mua sắm truyền thống. Họ cho rằng mua sắm trực tuyến không phải một phương thức tạm thời đối phó với dịch bệnh mà là xu hướng mới với nhiều cải thiện vượt trội, mang đến trải nghiệm mua sắm hiện đại và thông minh hơn cho người tiêu dùng; kéo theo là sự lên ngôi của thanh toán không tiền mặt và dịch vụ logistics, đáp ứng sự tăng trưởng ổn định của thương mại điện tử.

Tại Việt Nam 

Theo Bộ Công Thương, doanh thu thương mại điện tử Việt Nam năm 2021 ước đạt 13,7 tỷ USD, tăng 16% so với năm 2020 và thuộc nhóm 3 quốc gia có tốc độ tăng trưởng thị phần bán lẻ trực tuyến cao nhất khu vực Đông Nam Á.

Tháng 2/2022, Chủ tịch Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam Nguyễn Ngọc Dũng nhìn nhận, dịch Covid-19 như một cú hích đẩy nhanh quá trình tăng trưởng của thương mại điện tử. Tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử trong các năm gần đây đạt khoảng 30-35%/năm. "Đến nay, đã có hơn 70% dân số Việt Nam tiếp cận internet, trong đó gần 50% người dùng Việt Nam đã mua sắm trực tuyến, 53% người dân đã sử dụng ví điện tử và thanh toán mua hàng qua mạng".

Chính phủ Việt Nam đã đặt các mục tiêu tổng quát đến năm 2025 trong Kế hoạch tổng thể phát triển thương mại điện tử quốc gia giai đoạn 2021-2025 tại Quyết định số 645/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 15 tháng 5 năm 2020 gồm: Hỗ trợ, thúc đẩy việc ứng dụng rộng rãi thương mại điện tử trong doanh nghiệp và cộng đồng; Thu hẹp khoảng cách giữa các thành phố lớn và các địa phương về mức độ phát triển thương mại điện tử; Xây dựng thị trường thương mại điện tử lành mạnh, có tính cạnh tranh và phát triển bền vững; Mở rộng thị trường tiêu thụ cho hàng hóa Việt Nam trong và ngoài nước thông qua ứng dụng thương mại điện tử; đẩy mạnh giao dịch, thương mại điện tử xuyên biên giới; Trở thành quốc gia có thị trường thương mại điện tử phát triển thuộc nhóm 3 nước dẫn đầu khu vực Đông Nam Á. Xem đầy đủ nội dung Quyết định số 645/QĐ-TTg 

3.Nhu cầu nhân lực ngành thương mại điện tử

Hướng nghiệp 4.0 CDM xin được trích dẫn kết quả khảo sát năm 2021 của Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương)  

"Theo khảo sát của Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), tỷ lệ sinh viên tốt nghiệp ngành thương mại điện tử có việc làm được ghi nhận tại một số trường đại học, cao đẳng đạt tới trên 90%. Khảo sát từ các công ty cung cấp giải pháp thương mại điện tử thì nguồn nhân lực thương mại điện tử còn đang thiếu hụt, có dưới 30% nhân lực được đào tạo chính quy thương mại điện tử, 55% đào tạo từ các ngành kinh doanh, thương mại, công nghệ thông tin, còn lại là các ngành nghề khác. Những con số trên phản ánh công tác đào tạo chính quy nguồn nhân lực thương mại điện tử hiện nay mới chỉ đáp ứng phần nào nhu cầu thực tế.”

Thách thức đối với nhân lực ngành thương mại điện tử

Thương mại điện tử là một trong những ngành giá trị nhất để phát triển song hành cùng internet và có thể tạo ra những bước tiến nhảy vọt tại nhiều quốc gia. Tuy vậy, sự phát triển nhanh đòi hỏi chất lượng nhân lực cũng phải tương xứng. Để đáp ứng nhu cầu của thị trường lao động, nhân lực ngành thương mại điện tử phải có những hiểu biết cần thiết về thương mại, luật pháp, có nghiệp vụ kinh doanh quốc tế, các kiến thức về quản trị kinh doanh, cách lập kế hoạch và phát triển chiến lược thương mại điện tử, có khả năng trao đổi thông tin thành thạo trên mạng và ứng dụng công nghệ thông tin để phục vụ cho công việc. Ngoài ra, phải thường xuyên bắt kịp các thành tựu công nghệ thông tin mới xuất hiện. 

Vì vậy, theo hướng nghiệp 4.0 CDM, sinh viên cần có tinh thần không ngừng học hỏi, tự trang bị các kiến thức ứng dụng công nghệ thông tin mới nhất trong ngành thương mại điện tử, rèn luyện sự nhạy bén với sự thay đổi của môi trường kinh doanh, chuẩn bị nâng cao các kỹ năng làm việc.

5.Các vị trí việc làm trong ngành thương mại điện tử

Sinh viên tốt nghiệp ngành thương mại điện tử có thể làm việc ở các doanh nghiệp trong nước và quốc tế tại các vị trí:

• Chuyên viên hoặc quản lý kinh doanh thương mại, marketing, bán hàng, hậu cần, kho vận, quản trị vận hành hệ thống thương mại điện tử tại các doanh nghiệp hành chính sự nghiệp, ngân hàng, viễn thông, hàng không, xây dựng…theo 4 mô hình thương mại điện tử đã đề cập.
• Chuyên viên hoặc quản lý phụ trách tư vấn các giải pháp phát triển hệ thống thông tin, quản trị cơ sở dữ liệu tại các doanh nghiệp cung cấp giải pháp về thương mại điện tử.
• Chuyên viên tại các cơ quan quản lý nhà nước về thương mại điện tử;
• Khởi  nghiệp về thương mại điện tử;

Một số vị trí việc làm cụ thể 

• Chuyên viên kinh doanh thương mại điện tử
• Chuyên viên xử lý và phân tích số liệu
• Chuyên viên nội dung/Biên tập viên;
• Chuyên viên Marketing: chuyên viên Google Ads, SEO Marketing
• Chuyên viên dịch vụ khách hang
• Chuyên viên Quản lý phát triển tài khoản
• Chuyên viên lập trình phát triển website Thương mại điện tử
• Chuyên viên quản lý đối tác Thương mại điện tử
• Chuyên viên Quản lý chuỗi cung ứng
• Chuyên viên điều phối giao nhận
• Chuyên viên phân loại hàng hoá
• Chuyên viên phụ trách kho hàng
• Chuyên viên Hậu mãi
• Chuyên viên Kiểm soát chất lượng
• Chuyên viên dự án thương mại điện tử

Đi kèm với đó là các vị trí quản lý như trưởng nhóm, trưởng bộ phận, trưởng phòng, giám đốc có liên quan

6.Mức thu nhập trong ngành thương mại điện tử

Theo thống kê của website www.timviec.com.vn, mức lương cho chuyên viên ngành thương mại điện tử có kinh nghiệm dưới 3 năm nằm ở mức 7-12 triệu đồng/tháng.

Theo báo cáo Hướng dẫn lương của Adecco Việt Nam năm 2022,  mức lương với các chức danh quản lý trong ngành thương mại điện tử khá cao, từ 35-180 triệu đồng/tháng tại Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh.

Chúng ta có thể dễ dàng nhận thấy rất nhiều doanh nhân đã thành tỷ phú khi khởi nghiệp trong lĩnh vực thương mại điện tử như Jeff Bezos của Amazon và Jack Ma của Alibaba hay Pierre Omidyar – CEO eBay, Richard Liu – CEO JD.com cho thấy đây là một mảnh đất vàng cho khởi nghiệp. Tuy vậy, bạn cần nhận thấy rõ sự cạnh tranh khốc liệt với rất nhiều công ty đã phải rời khỏi ngành.

7.Ngành thương mại điện tử học những gì

Tuỳ theo cơ sở đào tạo, chương trình đào tạo có thể có sự khác nhau. Tuy nhiên, thông thường sẽ bao gồm các khối kiến tghức 

- Kiến thức cơ sở ngành: thương mại điện tử căn bản, kinh tế vĩ mô, kinh tế vi mô, quản trị học, marketing căn bản, quản trị nhân lực căn bản, khởi sự kinh doanh, các phương pháp và mô hình phân tích dự báo, văn hóa kinh doanh, quản trị dịch vụ, quản trị công nghệ,…

- Kiến thức căn bản về công nghệ thông tin và truyền thông: cơ sở lập trình, mạng máy tính và truyền thông, quản trị cơ sở dữ liệu, hệ thống thông tin quản lý, công nghệ blockchain và ứng dụng trong thương mại điện tử, an toàn và bảo mật thông tin,..

- Kiến thức chuyên ngành: phát triển hệ thống thương mại điện tử, thương mại di động, marketing thương mại điện tử, thanh toán điện tử, chính phủ điện tử, bán lẻ điện tử B2C, bán buôn điện tử B2B và chuỗi cung ứng trên Internet, quản trị chiến lược thương mại điện tử, an toàn thông tin & quản trị rủi ro thương mại điện tử, xây dựng thương hiệu trực tuyến, pháp luật thương mại điện tử…

- Thực hành các kĩ năng, các công cụ thực hiện hoạt động thương mại điện tử như: thực hành khai thác dữ liệu trên mạng internet, thực hành quảng cáo điện tử, thiết kế và triển khai website, các phần mềm ứng dụng trong doanh nghiệp…

Kim Tuyến tổng hợp