Ở bài viết này, hãy cùng tìm hiểu về Hướng nghiệp và tầm quan trọng của công tác Hướng nghiệp

1. Hướng nghiệp là gì?

Có nhiều định nghĩa khác nhau về Hướng nghiệp, chúng ta có thể xem xét 03 định nghĩa phổ biến trên thế giới và tại Việt Nam

Theo Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hợp Quốc (UNESCO):“Hướng nghiệp là một quá trình cung cấp cho người học những thông tin về bản thân, về thị trường lao động và định hướng cho người học có các quyết định đúng đối với sự lựa chọn nghề nghiệp”.

Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD): “Hướng nghiệp đề cập các dịch vụ giúp mọi người ở mọi lứa tuổi quản lý nghề nghiệp của họ và đưa ra các lựa chọn giáo dục, đào tạo và nghề nghiệp phù hợp. Hướng nghiệp giúp mọi người nắm được mong muốn, sở thích, trình độ và khả năng của họ và mối quan hệ những điều trên với con người mà họ có thể trở thành trong thị trường lao động.”

Luật Giáo dục Việt Nam 2019 quy định:“Hướng nghiệp trong giáo dục là hệ thống các biện pháp tiến hành trong và ngoài cơ sở giáo dục để giúp học sinh có kiến thức về nghề nghiệp, khả năng lựa chọn nghề nghiệp trên cơ sở kết hợp nguyện vọng, sở trường của cá nhân với nhu cầu sử dụng lao động của xã hội”. Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 xác định: “Giáo dục hướng nghiệp bao gồm toàn bộ các hoạt động của nhà trường phối hợp với gia đình và xã hội nhằm trang bị kiến thức, hình thành năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh, từ đó giúp học sinh lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực, tính cách, sở thích, quan niệm về giá trị của bản thân, phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh của gia đình và phù hợp với nhu cầu của xã hội. Giáo dục hướng nghiệp có ý nghĩa quan trọng góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện và phân luồng học sinh sau trung học cơ sở và sau trung học phổ thông”.

Có thể thấy, theo định nghĩa Hướng nghiệp của Luật Giáo dục Việt Nam thì đối tượng của Hướng nghiệp chỉ là học sinh còn định nghĩa của UNESCO và OECD mang tính rộng và khái quát hơn khi xác định đối tượng là “người học” và “ mọi người”.  Đặc biệt đối tượng “mọi người ở mọi lứa tuổi “ của OECD cho thấy hướng nghiệp là một quá trình liên tục, suốt đời, không chỉ cần thiết cho học sinh, sinh viên- những người chưa và sắp tham gia vào thị trường lao động-  mà còn giúp ích cho những người trưởng thành phát triển nghề nghiệp, dịch chuyển, chuyển đổi nghề nghiệp hay tái tham gia vào thị trường lao động. Phạm vi các hoạt động hướng nghiệp dành cho mọi đối tượng tại trường học, trung tâm đào tạo, cao đẳng- đại học, doanh nghiệp và các cộng đồng khác..

2. Tầm quan trọng của Hướng nghiệp

Các định nghĩa trên xác định vai trò của Hướng nghiệp là giúp mọi người nắm được mong muốn, sở thích, trình độ và khả năng của họ và mối quan hệ những điều trên với con người mà họ có thể trở thành trong thị trường lao động, từ đó họ đưa ra các lựa chọn và quản lý nghề nghiệp. Các dịch vụ cụ thể của hướng nghiệp là cung cấp thông tin về bản thân, về thị trường lao động và định hướng nghề nghiệp. Một số thông tin cơ bản Hướng nghiệp giúp khám phá, tìm hiểu:

• Cung cấp thông tin về bản thân: 

• Giúp khám phá được những năng lực, điểm mạnh, điểm yếu, tính cách của bản thân và mối liên hệ của các đặc điểm này với việc làm, sự nghiệp.
• Giúp mọi người xác định mong ước, giá trị nghề nghiệp (những gì bản thân mong muốn đạt được) từ nghề nghiệp, sở thích nghề nghiệp.

• Cung cấp thông tin về thị trường lao động:

• Đặc điểm xu hướng, triển vọng, mức thu nhập, yêu cầu đối với lao động, những khó khăn, thuận lợi của thị trường lao động nói chung và ngành/nghề cụ thể nói riêng.

• Định hướng nghề nghiệp

• Xác định mục tiêu nghề nghiệp, nấc thang sự nghiệp
• Xác định ngành học phù hợp
• Xác định nghề, vị trí công việc phù hợp
• Chuyển đổi ngành nghề (nếu có)
• Lập kế hoạch phát triển nghề nghiệp ngắn, trung, dài hạn
• Quản lý và thích ứng sự thay đổi

2.1 Đối với học sinh, sinh viên

Hướng nghiệp có thể hữu ích ở bất kỳ giai đoạn nào của cuộc đời, nhưng nó đặc biệt có lợi cho những người trẻ tuổi. Có thể dễ dàng nhận thấy, học sinh là những người đang bị choáng ngợp trước vô số lựa chọn đặt ra. Họ cũng không chắc chắn về bản thân, trình độ học vấn hay ước muốn của mình. Họ cũng thiếu những thông tin và cái nhìn sâu sắc về thị trường lao động hiện tại và tương lai. Đặc biệt, họ rất dễ bị tác động bởi các thông tin phiến diện từ gia đình, bạn bè, người quen hay các phương diện truyền thông.Từ đó, học sinh có thể đưa ra những lựa chọn ngành nghề cảm tính, thiếu cơ sở dẫn đến việc chọn sai ngành. Sinh viên sau khi tốt nghiệp cảm thấy trống rỗng, không biết bắt đầu tìm việc từ đâu, không hiểu điều gì chờ đợi họ. Họ cũng không chắc việc mình nên đi làm hay học lên cao hay theo hướng nghiên cứu. Điều này làm họ loay hoay trong việc tìm việc, thất nghiệp, hoặc làm công việc không phù hợp, không quản lý được con đường sự nghiệp của mình.

Vì vậy, Hướng nghiệp đặc biết có lợi cho những người sắp và bắt đầu sự nghiệp như học sinh, sinh viên.

Xin giới thiệu hai nghiên cứu gần đây nhất về công tác hướng nghiệp với học sinh để làm rõ hơn sự cần thiết của hướng nghiệp:

• Nghiên cứu do Tiến sĩ Deirdre Hughes làm chủ tại Vương quốc Anh vào năm 2021 với 3.615 học sinh, 12 giáo  viên, 39 người sử dụng lao động nhằm nắm bắt trải nghiệm của học sinh và suy nghĩ của học sinh về việc hỗ trợ hướng nghiệp trong các trường trên khắp nước Anh đã cho kết quả là:

• Giới trẻ đang cần được hỗ trợ về hướng nghiệp hơn bao giờ hết.

• Các học sinh được hướng nghiệp cá nhân hóa sẽ có một sự khác biệt rõ ràng về nhận thức nghề nghiệp so với những cá nhân khác.
• Cần hướng nghiệp sớm từ cấp hai.

Xem đầy đủ bài viết về nghiên cứu trên tại đây.

• Nghiên cứu theo chiều dọc có tên có tên How Young People Explore, Experience and Think About Their Futures: A New Look at Effective Career Guidance (tạm dịch “Cách thức thanh thiếu niên khám phá, trải nghiệm và suy nghĩ về tương lai của mình: Cái nhìn mới về hướng nghiệp hiệu quả”) gồm 12 cuộc điều tra dài hạn tại 10 quốc gia OECD. Mục đích của nghiên cứu này là  đánh giá xem các hoạt động hướng nghiệp mà thanh thiếu niên tham gia và thái độ về nghề nghiệp tương lai của họ có ảnh hưởng đến kết quả nghề nghiệp khi trưởng thành hay không. Kết quả cho thấy: Kết quả cho thấy: tỷ lệ có việc làm, thu nhập cao và sự hài lòng hơn trong nghề nghiệp ở tuổi 25 liên quan mật thiết đến các hoạt động hướng nghiệp, tự hướng nghiệp của học sinh ở tuổi 15. 

Xem đầy đủ bài viết về nghiên cứu trên tại đây

Công tác hướng nghiệp đang được quan tâm ở tất cả các quốc gia trên thế giới, được tổ chức bài bản, chuyên nghiệp, tiêu biểu như các quốc gia Canada, Phần Lan, Mỹ…Tại Việt Nam,, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 522/QĐ-TTg phê duyệt Đề án “Giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh trong GDPT giai đoạn 2018 - 2025”, trong đó xác định mục tiêu chung của công tác giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh là “Tạo bước đột phá về chất lượng giáo dục hướng nghiệp trong giáo dục phổ thông, góp phần chuyển biến mạnh mẽ công tác phân luồng học sinh sau trung học cơ sở và trung học phổ thông vào học các trình độ giáo dục nghề nghiệp phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và địa phương, đáp ứng nhu cầu nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực quốc gia, hội nhập khu vực và quốc tế”.

2.2 Đối với người trưởng thành

Sự phát triển của kinh tế- xã hội và đặc biệt là sự phát triển của công nghệ đã thay đổi hoàn toàn bức tranh của thị trường lao động và tác động sâu sắc đến sự nghiệp của các cá nhân. Mọi người có nhiều cơ hội để phát triển bản thân, nhiều lựa chọn nghề nghiệp bao gồm chuyển chỗ làm, vị trí làm việc và chuyển ngành nghề,  cơ hội thăng tiến nhanh hơn, nhiều hơn nhưng đồng thời nguy cơ bị đào thải cũng cao hơn. Trong khi trước đây mọi người vẫn nghĩ sự nghiệp gắn liền với sự ổn định, dễ đoán và thăng tiến dần theo thời gian, sự nghiệp ngày nay trở nên phức tạp và khó đoán trước.

Hướng nghiệp có thể giúp quản lý sự thay đổi nghề nghiệp, thích ứng linh hoạt với thời cuộc. Nó được xem như là một cuộc tự đối thoại của cá nhân với những kỹ năng quản lý việc làm của chính họ, song hành với đó là các thông tin, lời khuyên hay sự hướng dẫn để có thể nâng cao những kỹ năng này. Có nhiều biện pháp để họ được hướng dẫn dễ dàng, phát triển những kỹ năng quản lý việc làm suốt đời cũng như tăng cường việc đánh giá và phát triển nghề nghiệp. Nó giúp mọi người tìm hiểu về những gì phù hợp với bản thân, xác định mục tiêu nghề nghiệp, lập kế hoạch thực hiện như quá trình học tập các lớp học chuyên môn, phát triển kỹ năng cá nhân và học thêm nhiều thứ mới.

Xem thêm mô hình Hướng nghiệp suốt đời tại Phần Lan.

Có thể nói, Hướng nghiệp có vai trò quan trọng và đầu tư vào hướng nghiệp có thể mang lại lợi ích thiết thực cho cá nhân, nhà tuyển dụng và cho xã hội.

Kim Tuyến